Kwestia dziedziczenia jest przesądzona od momentu, gdy komórka jajowa połączyła się z plemnikiem. W chwili poczęcia zostają ściśle określone m.in. płeć, wzrost, wygląd, temperament twojego dziecka, a nawet podatność na choroby. Zanim to, co zostało zapisane w genach, przestanie być tajemnicą, próbujemy uchylić jej rąbka wspólnie z prof. Tadeuszem Mazurczakiem, genetykiem klinicznym z Instytutu Matki i Dziecka w Warszawie.

23 pary chromosomów

To, w jaki sposób geny są przekazywane z pokolenia na pokolenie interesowało ludzi od dawna. Pierwszym człowiekiem, który dokonał znaczącego odkrycia w tej dziedzinie był czeski przyrodnik, Grzegorz Mendel. Udało mu się ustalić, że geny da się podzielić na recesywne i dominujące. To dzięki jego pracy wiemy, jak działa dziedziczenie płci, że kobieta ma dwa chromosomy X, a mężczyzna – jeden chromosom X i jeden Y. I że to właśnie chromosom Y odpowiada za płeć męską. Mendel stworzył także prawo niezależnego dziedziczenia się cech (gdy łączą się ze sobą organizmy różniące się więcej, niż jedna cechą, każda z cech dziedziczy się niezależnie). Za materiał genetyczny Twojego dziecka odpowiedzialnych jest 46 chromosomów. W chwili zapłodnienia, 23 chromosomy zawarte w komórce jajowej kobiety i 23 chromosomy zawarte w spermie łączą się ze sobą za pomocą cieniutkich włókien zwanych centrosomami. Mimo, że kobieta nawet nie spodziewa się, że jest w ciąży zygota znajdująca się w jej brzuchu ma już „zaprogramowaną” płeć, kolor oczu, włosów, temperament, a nawet ciśnienie krwi.

Cechy dominujące, czy recesywne?

Wszystkie informacje „zapisywane” są w 23 parach chromosomów. W każdej parze, jeden chromosom pochodzi od mamy i jeden od taty dziecka. Jednakże, potomek nigdy nie jest, po prostu, w połowie podobny do jednego rodzica i w połowie do drugiego. Dzieje się tak dlatego, że geny odpowiadające za wygląd mogą występować w różnych wariantach. Mogą to być geny dominujące, albo recesywne. Gdy spotkają się gen dominujący, czyli silniejszy, na przykład, odpowiedzialny za kręcone włosy, z genem recesywnym, czyli słabszym, odpowiedzialnym, powiedzmy, za włosy proste, to najprawdopodobniej dziecko będzie miało loczki. Najprawdopodobniej, ale nie na pewno. Zdarza się też, że dziecko może być bardziej podobne do dziadków, a to w wyniku wymiany materiału genetycznego podczas podziału komórek. Niektóre cechy, tak dotyczące wyglądu, jak i osobowości, są cechami recesywnymi, które mogą być maskowane dominującymi genami od drugiego z rodziców i jego przodków. Wygląda to tak: dana cecha (przekazana w genach przez ojca, czyli dziadka dziecka) nie ujawniła się u taty, bo była zdominowana przez geny, które odziedziczył od swojej matki, czyli babci dziecka. Dziecko otrzymało pulę genów od taty, a w niej znajdują się też geny dziadka. Jednak, w połączeniu z recesywnymi genami od mamy, u malucha „do głosu” dochodzą, ukryte wcześniej, cechy dziadka.

Płeć dziecka

O płci dziecka decyduje zapładniający komórkę jajową plemnik. Kobieca komórka jajowa zawsze ma chromosomy X, plemniki zaś X i Y. Jeśli w momencie zapłodnienia połączą się chromosomy X i Y, to powstanie chłopiec, jeśli X i X, to dziewczynka. Chcąc dowiedzieć się, po kim dziecko odziedziczy płeć, skorzystaj z naszego kalkulatora płci dziecka.

Kolor włosów

Bywa, że choć rodzice mają ciemne włosy, a gen barwy ciemnej jest dominujący, to dziecko będzie miało włosy jasne. I wcale nie oznacza to rzekomej zdrady! Bowiem każde z rodziców mogło mieć jasnowłosego przodka, są więc nosicielami recesywnego genu jasnych włosów, a w takim przypadku istnieje 25% szans, że w chwili zapłodnienia połączą się te dwa geny recesywne i potomek będzie blondynem. Pamiętaj jednak, że gdyby jedno z rodziców miało dwa geny dominujące odpowiedzialne za ciemne włosy, wszystkie ich dzieci miałyby ciemne włosy. A jeśli rodzice byliby blondynami, nigdy nie urodziłoby się dziecko z ciemnymi włosami. Kolor blond powstaje bowiem na skutek połączenia dwóch genów recesywnych. Zatem, w takim przypadku u obojga rodziców nie ma genu dominującego odpowiedzialnego za włosy ciemne.

Kolor oczu

Analogicznie jest z kolorem włosów. Za ich ciemną barwę odpowiada gen dominujący. I znowu, podobnie jak w przypadku koloru włosów, rodzice mogą mieć brązowe oczy, ale istnieje 25% szans, że ich potomek będzie miał oczy błękitne. Wynika to z tego, że każde z rodziców, mając niebieskookich przodków, może mieć recesywny gen odpowiedzialny za jasną tęczówkę oka. Gdy połączą się te dwa geny, dziecko będzie miało niebieskie oczy. Jednakże, jeśli jedno z rodziców ma dwa geny dominujące odpowiedzialne za ciemne oczy, jego potomek nigdy nie będzie miał jasnych oczu. Chcąc dowiedzieć się, po kim dziecko odziedziczy koloru oczu, skorzystaj z naszego kalkulatora koloru oczu.

Inteligencja

Około 20 tysięcy genów bierze udział w formowaniu mózgu. Iloraz inteligencji, zdolności plastyczne, czy łatwość nauki języków obcych mają podłoże genetyczne. Wpływ na IQ mają również wychowanie i środowisko w jakim dziecko dorasta, ale mimo wszystko, dużą rolę odgrywają geny. W 1997 roku w Stanach Zjednoczonych zbadano kilkaset dzieci o bardzo wysokim IQ – wyższym bądź równym 160 punktów. Okazało się, że zdecydowana większość z nich miała gen IGF2R – tzw. gen inteligencji. Aby zbadać wpływ środowiska na inteligencję, obserwacji poddano także bliźnięta jednojajowe, które zaraz po urodzeniu zostały oddane do adopcji i wychowywały się w skrajnie różnych warunkach. U bliźniaków dorastających razem w 86% wyniki testu były niemalże identyczne. U wieloraczków wychowujących się oddzielnie zbieżność zaobserwowano u 76% badanego rodzeństwa. Zatem rola genów w wysokości IQ jest pewna.

Ból piersi, czyli mastalgia, jest objawem, który zazwyczaj wzbudza niepokój kobiet i jest częstym powodem wizyty u lekarza ginekologa. Tymczasem, w większości przypadków nie jest związany z poważną chorobą. Szacuje się, że dolegliwości bólowe piersi dotyczą prawie 70% kobiet w wieku rozrodczym. U większości ból ma charakter dyskomfortu, pojawia się cyklicznie w związku z cyklem miesiączkowym. Zaledwie 10% kobiet odczuwa średnio lub silnie nasilone dolegliwości bólowe przez kilka dni w miesiącu. Jak wspomniano, mastalgia może mieć charakter cykliczny, ale także może pojawiać się bez związku z cyklem miesiączkowym. Wyróżnia się także dolegliwości bólowe piersi, które są spowodowane innymi przyczynami.

Przyczyny bólu piersi

Ból piersi najczęściej jest konsekwencją zmian lub zaburzeń hormonalnych. U kobiet w wieku rozrodczym zazwyczaj pojawia się przed miesiączką, a zanika po rozpoczęciu krwawienia miesiączkowego. Ma to związek z gromadzeniem się wody w tkance piersi, spowodowanym działaniem progesteronu – hormonu, który dominuje w drugiej połowie cyklu miesiączkowego. Obrzmienie piersi ma szczególne znaczenie w przypadku zmian zwyrodnieniowych tkanki piersi, czyli w tzw. mastopatii. Mastopatia jest dość częstym, łagodnym schorzeniem piersi, którego przyczyny nie są do końca poznane. W piersiach powstają torbiele, czyli pęcherzyki wypełnione płynem, może dochodzić do włóknienia tkanki, z której zbudowany jest sutek. Piersi nie są jednorodne w dotyku, mogą być w nich wyczuwalne zgrubienia, guzki, zazwyczaj bolesne, przesuwalne w stosunku do podłoża. Czynnikiem ryzyka rozwoju mastopatii jest także nieodpowiedni styl życia, palenie tytoniu oraz dieta wysokotłuszczowa. Dolegliwości bólowe piersi u wielu kobiet mają związek z noszeniem źle dopasowanej bielizny. Zbyt obcisły stanik powoduje ucisk na receptory bólowe występujące w tkance piersi. Mastalgia może być także konsekwencją zbyt luźnego stanika, źle podtrzymującego piersi. Ból piersi może dotyczyć również kobiet w okresie menopauzy, co ma związek z naturalnym starzeniem się tkanki piersi, zanikiem tkanki gruczołowej a także zmianami hormonalnymi spowodowanymi wygasaniem funkcji hormonalnej jajników. U kobiet karmiących piersią, ból jest często sygnałem zastoju pokarmu i rozpoczynającego się stanu zapalnego. Zazwyczaj towarzyszy mu obrzmienie lub zaczerwienienie piersi. Ból piersi może być także związany z różnego rodzaju zmianami w piersiach (guzy, torbiele). Rzadko bywa objawem wczesnego nowotworu, aczkolwiek jest częstą dolegliwością u kobiet z bardzo zaawansowaną postacią raka, zazwyczaj naciekającego ścianę klatki piersiowej lub skórę. Należy także wspomnieć o dolegliwościach, które nie są związane z tkanką piersi. Jest to ból, który może wynikać z podrażnienia nerwów międzyżebrowych, z powodu zmian zwyrodnieniowych w kręgosłupie piersiowym. Jest to tzw. nerwoból.

Diagnostyka bólu piersi

Jak już wspomniano, ból piersi jest częstą przyczyną konsultacji u lekarza ginekologa. Zazwyczaj rozpoznanie opiera się na badaniu palpacyjnym piersi w celu określenia, czy nie ma w nich niepokojących zmian, a także zebraniu przez lekarza wywiadu dotyczącego charakteru dolegliwości, ich częstości, związku z cyklem miesiączkowym. W przypadku wątpliwości ginekolog może zlecić badania obrazowe, jak USG piersi lub mammografia. Badania hormonalne zazwyczaj wykonuje się w przypadku towarzyszących zaburzeń miesiączkowania lub nieprawidłowości w badaniu ginekologicznym.

Leczenie bólu piersi

Leczenie dolegliwości bólowych piersi obejmuje postępowanie farmakologiczne, jak i niefarmakologiczne. W leczeniu mastalgii można wykorzystać wiele gotowych preparatów, dostępnych bez recepty w aptece, zawierających olejek z wiesiołka lekarskiego, soję lub wyciąg z tzw. pieprzu mnisiego (Vitex agnus castus), a także witaminy E, B1 oraz B6. Kuracja tymi preparatami powinna trwać co najmniej 3 miesiące do uzyskania efektów w postaci zmniejszenia dolegliwości bólowych piersi. Istotne jest także unikanie stresów, ograniczenie palenia tytoniu oraz spożywania mocnej kawy i herbaty. Wskazany jest odpowiednio dozowany wysiłek fizyczny oraz noszenie właściwie dobranego stanika. Szczególne znaczenie ma noszenie stanika sportowego podczas uprawiania sportu. Panie obdarzone dużymi piersiami powinny także rozważyć noszenie stanika podczas snu. Leczenie hormonalne stosuje się w uzasadnionych sytuacjach, szczególnie jeśli dolegliwościom bólowym towarzyszą ewidentne zaburzenia hormonalne, czyli np. nieregularne, zbyt skąpe lub zbyt obfite miesiączki. Leczenie opiera się przede wszystkim na zahamowaniu niekorzystnego działania żeńskich hormonów płciowych (głównie estrogenów) na tkankę piersi. Najczęściej stosuje się tabletki antykoncepcyjne, które wpływają na przysadkę mózgową – hamują wytwarzanie hormonów uwalniających (FSH i LH), co wpływa na obniżenie stężenia estrogenów we krwi. Inną opcją jest leczenie hormonami z grupy progesteronu (tzw. gestageny). Preparaty te można stosować doustnie, ale także miejscowo, np. w postaci żelu na skórę piersi.

Już dawno obalono mit, jakoby papryczka chili miała wywoływać wrzody żołądka i negatywnie wpływać na układ pokarmowy. Okazuje się, że w rzeczywistości ta niepozorna siostra słodkiej papryki nie tylko nie szkodzi, ale może nawet pomóc. Może więc warto przekonać się do jej ostrego smaku i wprowadzić ją do swojej diety?

Papryka chili

Papryka chili to przyjęta powszechnie nazwa, która określa różne odmiany papryki o ostrym smaku. Wszystkie należą do rodziny psiankowatych i służą głównie jako przyprawa, nadająca potrawom pikantnego smaku. Papryka chili znana była już w starożytności i po raz pierwszy zastosowana na Karaibach, a rozpowszechnienie na cały świat zawdzięcza Aztekom. To właśnie oni zapoczątkowali bardzo kontrowersyjne, aczkolwiek do dziś stosowane połączenie ostrego i słodkiego smaku chili z czekoladą. Istnieje wiele odmian ostrej papryczki, ale zwykle na większość mówi się po prostu „chili”.

Papryka chili – odmiany

Jak już wcześniej wspominaliśmy, dostępnych jest wiele rodzajów ostrych papryczek. Jedną z bardziej popularnych odmian chili jest pepperoni – podłużna, ostra i lekko słodkawa, dobrze znana jako dodatek do pizzy czy innych dań. Kolejną popularną odmianą jest papryczka jalapeno, która odznacza się bardzo ostrym smakiem. Okrągła papryczka, która może przybierać barwę czerwoną, pomarańczową bądź żółtą to habanero – jedna z najostrzejszych odmian. Papryka cayenne, którą większość kojarzy jako suszoną przyprawę nazywaną „pieprzem kajeńskim”, przybiera barwę od zielonej po jasnoczerwoną. Inne odmiany papryczki chili to: aji, Naga Jolokia, malagueta, piri-piri, rocoto, Shotch bonnet, tabasco oraz Trinidad Scorpion Butch T.

Dostarczy składników odżywczych

Prozdrowotne właściwości papryczka chili zawdzięcza swojemu bogatemu składowi. W 100 g tego południowoamerykańskiego warzywa znajdziemy aż 240 proc. dziennego zapotrzebowania naszego organizmu na witaminę C, 39 proc. zapotrzebowania na witaminę B6 oraz 32 proc. na witaminę A. Swój ostry charakter zawdzięcza kapsaicynie, która według licznych badań ma działanie antybakteryjne, antynowotworowe, przeciwbólowe i przeciwcukrzycowe. W papryczce znajdziemy też potas, mangan, magnez i żelazo. Jak dzięki takim składnikom papryczka chili wpływa na nasze zdrowie?

Ochroni twoje serce

Zawarta w papryczce chili kapsaicyna wspomaga ochronę serca dzięki swoim właściwościom obniżającym poziom cholesterolu we krwi. Pomoże też rozpuścić fibryny, które odpowiadają za tworzenie się zakrzepów w naczyniach krwionośnych. Takie właściwości papryczki wyjaśniają, dlaczego w kulturach, w menu których używana jest często i w dużych ilościach, ryzyko wystąpienia ataku serca i udaru mózgu jest znacznie niższe niż w pozostałych częściach świata.

Pomoże spalić tłuszcz i zgubić dodatkowe kilogramy

Także w utracie wagi dzięki papryczce chili pierwsze skrzypce gra kapsaicyna. Oprócz tego, że ochroni twoje serce, jest też termogeniczna, co oznacza, że stymuluje spalanie tłuszczu w organizmie przez przyspieszenie metabolizmu i zwiększenie wytwarzania ciepła. Zrzucenie wagi jest więc na wyciągnięcie ręki każdego z nas, oczywiście o ile dietę paprykową połączymy z odpowiednią aktywnością fizyczną.

Pomoże w walce z rakiem

Według najnowszych badań kapsaicyna, odpowiedzialna za utrzymanie organizmu w dobrej kondycji, może też zabić komórki raka trzustki bez szkody dla pozostałych zdrowych komórek. Udowadniając działanie tej substancji, naukowcy wyjaśnili jednocześnie, dlaczego ludzie żyjący w Meksyku i Indiach, których dieta zaliczana jest do ostrych, mają tendencję do rzadszego zapadania na niektóre rodzaje nowotworów niż ludzie, których dieta jest określana jako mdła.

Zapobiegnie bólom głowy i migrenom

Inne badania pokazały, że spożywanie chili może przynieść ulgę w bólach głowy, migrenach oraz bólach zatok. Znana nam kapsaicyna hamuje neuropeptyd, który jest kluczowym nadajnikiem bólu w naszej głowie. Jeśli więc cierpisz na częste bóle głowy lub migreny, wybierz się do warzywniaka i zakup papryczkę chili.

Nie dopuści do powstania chorób układu pokarmowego

I znowu cudotwórcza kapsaicyna! Prowadzi do wyleczenia chorób zapalnych jelit i zabicie takich bakterii jak Helicobacter pylori, które prowadzą do powstawania wrzodów żołądka. Węgierskie badania pokazały, że chili zmniejsza produkcję kwasu żołądkowego oraz krwawienie żołądkowe związane z przyjmowaniem leków. Z kolei badania przeprowadzone w Azji dowiodły, że jedzenie chili zmniejsza ryzyko wystąpienia wrzodów nawet o 53 proc. Jak ze wszystkim, tak i z papryczką chili trzeba uważać. Meksykańskie badania potwierdziły, że spożywanie równowartości 9 papryczek jalapeños dziennie podnosi ryzyko raka żołądka. Jeśli jednak wiemy, czym jest umiar, a pikantny smak w potrawach nam nie przeszkadza, to warto dodać tę sproszkowaną przyprawę lub świeże warzywo do każdego posiłku.

Papryka chili – zastosowanie

Papryka chili znajduje szerokie zastosowanie w kuchni jako przyprawa, zarówno świeża, jak i suszona nadając przygotowywanym potrawom ostrego smaku. Jest popularnym dodatkiem do wyrobów cukierniczych, podkreślającym smak słodyczy. Ponadto posiada właściwości lecznicze, zatem może być wykorzystywana jako środek na wiele dolegliwości.

Zaburzenia krzepnięcia krwi charakteryzują się skłonnością do przedłużających się krwawień samoistnych, np. obfite miesiączki u kobiet, krwawienie z zębów po umyciu lub po zabiegach, np. po zastrzyku. W procesie krzepnięcia krwi biorą udział płytki krwi, czynniki krzepnięcia krwi w osoczu, ściany naczyń krwionośnych. Jeśli pod względem fizjologicznym pojawią się jakiekolwiek nieprawidłowości tych czynników, zatrzymywanie krwawienia może być zaburzone.

Zaburzenia krzepnięcia krwi – definicja

Zaburzenia krzepnięcia krwi to dolegliwość, której charakterystyczną cechą są kłopoty z przedłużającym się samoistnym krwawieniem, np. podczas obfitych miesiączek; po zabiegach czy krwawienie dziąseł po umyciu zębów. Przyczyny powstawania tej dolegliwości są bardzo różne. W procesie krzepnięcia krwi biorą udział:

1. płytki krwi, czyli trombocyty,

2. ściany naczyń krwionośnych,

3. czynniki krzepnięcia krwi w osoczu.

Wystąpienie fizjologicznych nieprawidłowości w wyżej wymienionych czynnikach sprawia, że zatrzymanie krwawienia może być zaburzone. Oprócz tego pewną rolę w krzepliwości krwi odgrywają inhibitory krzepnięcia, których zadaniem jest hamowanie wykrzepiania wewnątrznaczyniowego krwi. Do prawidłowego działania układu krzepnięcia konieczne jest zachorowanie każdego z elementów. Ponadto wyróżniamy dwa podstawowe rodzaje krwi: skazy krwotoczne oraz dolegliwości będące skutkiem nadkrzepliwości krwi.

Rodzaje zaburzeń krzepnięcia krwi

Do zaburzeń krzepnięcia krwi zalicza się:

– Skazy krwotoczne, czyli skłonność do nadmiernych, długotrwałych krwawień po każdym skaleczeniu się, wyrwaniu zęba, w czasie planowanych zabiegów chirurgicznych itp. oraz skłonność do tworzenia się krwiaków, sińców i wybroczyn już po najmniejszych urazach (stłuczeniach), a nawet bez uchwytnej przyczyny, niezależnie od mechanizmów ich powstawania.

Skazy krwotoczne dzieli się ogólnie na:

•skazy krwotoczne płytkowe, warunkowane zaburzeniem czynności hemostatycznej płytek krwi bądź ich niedoborem,

•skazy krwotoczne osoczowe, będące efektem niedoborów osoczowych czynników krzepnięcia krwi,

•skazy krwotoczne naczyniowe,

•skazy krwotoczne typu mieszanego.

– Skazy zakrzepowo-zatorowe, czyli nadmierną, spontaniczną skłonność do tworzenia się w naczyniach krwionośnych zakrzepów nawet po najmniejszych urazach.

Przyczyny zaburzeń krzepnięcia krwi

Istotą skaz krwotocznych jest wrodzone lub nabyte zaburzenie krzepliwości krwi i w związku z tym zwiększona skłonność do krwawień. Jak wiemy, krew jest tkanką płynną. Jednym z warunków niekrzepnięcia krwi śródnaczyniowo w warunkach fizjologicznych, czyli zachowania równowagi układu hemostazy, jest gładkość wewnętrznej strony ściany naczynia. Sprawność działania dwóch mechanizmów, tj. układu zachowującego płynność krwi w naczyniach krwionośnych oraz układu warunkującego zdolność do krzepnięcia krwi, stanowi jeden z podstawowych warunków bytu i sprawności organizmu.

Objawy zaburzeń krzepnięcia krwi

Typowymi objawami zaburzeń krzepnięcia krwi są: skłonności do przedłużających się krwawień, np. po wyrwaniu zęba, zranieniu, upośledzenie zdolności do tworzenia się skrzepu, powtarzające się krwotoki do jam stawów. W małopłytkowości pierwotnej, oprócz objawów skazy krwotocznej stwierdza się zazwyczaj powiększenie śledziony, zwiększoną liczbę megakarioblastów i megakariocytów w szpiku kostnym oraz wydłużenie czasu krwawienia. Niedobór ten objawia się nie tylko samoistnymi skłonnościami do licznych, zazwyczaj drobnych wybroczyn na skórze i błonach śluzowych, ale także często większymi krwawieniami śródmiąższowymi np. do mięśni, mózgu, krwotokami wewnętrznymi do przewodu pokarmowego lub zewnętrznymi z dróg rodnych kobiety.

Rozpoznanie zaburzeń krzepnięcia krwi

W ustaleniu diagnozy istotną rolę odgrywa wywiad lekarski z pacjentem, na temat przebytych w przeszłości lub istniejących schorzeń oraz przyjmowanych leków. Pacjenci zgłaszający się do lekarza powinni wspomnieć o innych dodatkowych objawach, długości poszczególnych krwawień, częstości tych epizodów oraz opisać stan towarzyszący przed wystąpieniem krwawienia. Po uzyskaniu przez lekarza wszystkich potrzebnych informacji zlecane są dalsze badania mające na celu:

1. badanie agregacji płytek,

2. ustalenie czasu krwawienia, czyli jak szybko pojawia się zamknięcie naczyń krwionośnych (konieczne aby zapobiec krwawieniu),

3. badanie morfologii krwi, czyli określenie ilości czerwonych i białych krwinek w organizmie oraz utraconej przez chorego krwi.

Leczenie zaburzeń krzepnięcia krwi

Leczenie objawowe pacjentów z zaburzeniami krzepnięcia krwi obywa się w szpitalu. Wówczas podaje się im świeżą krew oraz preparaty krwiopochodne, w których znajduje się brakujący czynnik osoczowy (globulina przeciwkrwawiączkowa). Każde wystąpienie krwawienia jest wskazaniem do przewiezienia chorego do szpitala, po wcześniejszym zastosowaniu uciskowego opatrunku oraz unieruchomieniu zajętej okolicy ciała. U chorych ze znaczną utratą krwi z reguły przepisywane są suplementy żelaza (należy pamiętać, że niedobór żelaza w organizmie powoduje niedokrwistość objawiającą się zawrotami głowy oraz osłabieniem). Przed planowanym zabiegiem operacyjnym ważne jest również uzupełnienie globuliny. W pewnej grupie pacjentów może zajść konieczność transfuzji krwi. Wówczas utracona krew zastępowana jest tą uzyskaną od dawcy. Ważne jest, aby dawca miał taką samą grupę krwi jak biorca, aby nie doszło do niepożądanych powikłań. Transfuzja może być przeprowadzona wyłącznie w szpitalu! Inną metodą leczenia może być również transfuzja świeżo mrożonego osocza lub podanie pacjentowi brakującego czynnika krzepnięcia.

Depresja i ból głowy należą do najczęstszych przyczyn cierpienia psychicznego i fizycznego oraz wykazują między sobą wiele zależności. Autorem pierwszych opisów dolegliwości bólowych w przebiegu depresji był już Hipokrates.

Ból a depresja

Coraz więcej danych wskazuje, że tendencja do jednoczesnego odczuwania i wyrażania depresji oraz bólu może mieć uzasadnienie w częściowo wspólnym dla obu stanów podłożu neurobiologicznym, natomiast środki farmakologiczne stosowane w leczeniu depresji mają w wyraźny komponent działania przeciwbólowego. W obowiązujących obecnie systemach klasyfikacji zaburzeń psychicznych, International Classification of Diseases (ICD-10) oraz amerykańskiej Diagnostic and Statistical Manual (DSM-IV), objawy bólowe nie zostały wymienione jako jeden z objawów epizodu depresji. Jak wynika jednak ze współczesnych badań, ból niezwykle często towarzyszy depresji. Potwierdzają to, opublikowane niedawno wyniki badań nad rozpowszechnieniem objawów przewlekłego bólu i objawów depresji obejmujące około 19 tysięcy osób z pięciu krajów europejskich. Wykazano, że kobiety doświadczające przewlekłego bólu głowy są czterokrotnie bardziej podatne na dużą depresję niż te mające bóle epizodyczne. Prawdopodobieństwo wystąpienia kłopotów ze snem, spadku energii, nudności, zawrotów głowy, było u kobiet z przewlekłym bólem głowy trzykrotnie wyższe. Zależności te były silniejsze w podgrupie pacjentek ze stwierdzoną migreną niż wśród kobiet z bólami głowy o innym charakterze. Wszystkie te objawy somatyczne mogą prowokować lub być manifestacją depresji. Objawy dużej depresji rozpoznaje się u około 57% osób chorujących na migrenę oraz u 51% leczonych z powodu przewlekłego napięciowego bólu głowy. Wymienione zaburzenia występują częściej u kobiet niż u mężczyzn.

Depresja a migrena

Zależności między depresją a migreną wydają się jednak dwukierunkowe – depresja występuje trzykrotnie częściej u osób chorujących na migrenę, ale ryzyko wystąpienia migreny jest trzykrotnie większe po przebyciu pierwszego epizodu depresji. Wspólne są mechanizmy neuroanatomiczne i neuroprzekaznikowe depresji i bólu. W patogenezie depresji istotne znaczenie przypisuje się zaburzeniom neuroprzekaźnictwa serotoninergicznego (5HT) i noradrenergicznego (NA). Neurony 5HT wywodzą się z jąder szwu mostu, a ich aksony wstępujące tworzą projekcje do licznych struktur mózgu. Projekcje do kory przedczołowej mają znaczenie w regulacji nastroju, projekcje do jąder podstawy kontrolują funkcje ruchowe, a projekcje do układu limbicznego modulują emocje, Neurony NA odgrywają podobną rolę jak neurony 5HT w korze przedczołowej, układzie limbicznym oraz podwzgórzu. Zmniejszenie się aktywności tych szlaków neuronalnych jest prawdopodobnie przyczyną objawów depresji. Zstępujące szlaki 5HT i NA pełnią natomiast rolę w regulacji percepcji bólu poprzez hamowanie przewodzenia w rdzeniu przedłużonym. Przypuszcza się, że obserwowany w depresji niedobór czynnościowy 5HT i/lub NA powoduje napływ wielu impulsów bólowych, które w normalnych warunkach nie dotarłyby do wyższych pięter układu nerwowego. W ostatnich latach okazało się również, że neuropeptydy, takie jak opioidy i substancja P, o których wiadomo od wielu lat, że odgrywają rolę w regulacji mechanizmów związanych z percepcją bólu, mają istotne znaczenie w procesach regulacji nastroju. Opioidy endorfinowe modyfikują funkcje neuronów, m.in. powodują działanie przeciwbólowe. W mechanizmie działania leków przeciwdepresyjnych istotną rolę odgrywa normalizacja czynności wymienionych układów przekaźnikowych oraz struktur mózgowych. Stwierdzono, że leki przeciwdepresyjne o podwójnym mechanizmie działania (działające na układ serotoninergiczny i noradrenergiczny), takie, jak leki trójpierścieniowe i leki nowej generacji (wenlafaksyna, mirtazapina) wykazują silniejsze działanie przeciwdepresyjne oraz szersze spektrum terapeutyczne, obejmujące wpływ na wszystkie objawy depresji, w tym także objawy bólowe. Przeciwbólowe działanie trójpierścieniowych leków przeciwdepresyjnych (TLPD) zostało przekonująco udokumentowane licznymi wynikami badań. Z tego powodu zostały one zaliczone do leków uzupełniających drabiny analgetycznej Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) Kontrolowane badania z użyciem placebo potwierdziły skuteczność trójpierścieniowych leków przeciwdepresyjnych (TPD – amitryptylina, imipramina) w leczeniu bólu neuropatycznego, napięciowego bólu głowy oraz migreny. W leczeniu zespołów bólowych znalazły także zastosowanie leki przeciwdepresyjne nowej generacji. W kilku badaniach wykazano przydatność leków z grupy selektywnych inhibitorów wychwytu serotoniny (SSRI) w leczeniu bólu głowy.

Czy na pewno jest to depresja?

Zanim potwierdzi się diagnozę depresji maskowanej bólami głowy, należy wykluczyć inne częste przyczyny przewlekłego bólu głowy jak chociażby zwyrodnienie stawów kręgosłupa szyjnego. Wiele osób nie chce przyjąć diagnozy depresji za prawdziwą. Łatwiej jest bowiem zaakceptować chorobę organiczną niż psychiczną. Ciągle bowiem w niektórych środowiskach choroby takie jak depresja stanowią tabu i są skrzętnie ukrywane.

2. Nerwica pęcherza

Już kilka minut po wyjściu z domu odczuwasz silną potrzebę oddania moczu? Jadąc samochodem musisz bardzo często zatrzymywać się w lesie albo szukać przydrożnych toalet? Niewykluczone, że cierpisz na nerwicę pęcherza moczowego – schorzenie, które dopada wielu, nawet młodych, mężczyzn, jak i kobiety. Jak sobie poradzić z tym problemem?

Reakcja na stres

nerwica pęcherza moczowego to coraz powszechniejsze schorzenie nękające współczesnych Polaków. Ze statystyk wynika, że częściej dotyka kobiety, ale nie brakuje też mężczyzn zmagających się z wszechogarniającą potrzebą oddawania moczu, która zazwyczaj bywa reakcją na stres, napięcie czy lęk. U wielu osób wzmaga ją już samo myślenie o tym, że za chwilę pewnie znów będą czuły parcie na pęcherz. Zwykle nie jest on nawet napełniony, dlatego oddajemy niewielką ilość moczu, czemu może towarzyszyć ból albo pieczenie. Czujemy także rozdrażnienie i zdenerwowanie. Niekiedy dolegliwości nasilają się po spożyciu zimnych napojów, przemarznięciu czy stosunku seksualnym. Bardzo często reakcja nerwicowa nie ogranicza się tylko do rozregulowania pęcherza moczowego. Mogą pojawić się także sygnały ze strony układu pokarmowego: nudności, wymioty, biegunka, ewentualnie zaparcia, a także silny ból brzucha, wrażenie ucisku na żołądek, zgaga lub brak apetytu spowodowany uczuciem zacieśnionego przełyku. Znerwicowane osoby skarżą się na problemy z zasypianiem, szybsze bicie serca, drżenie dłoni, mrowienie kończyn, zimne poty i uderzenia gorąca.

Nerwica pęcherza – przyczyny

Przyczyn przewlekłej nerwicy często nie da się zadowalająco wyjaśnić. Dopatrywać się ich można, jak stwierdzono powyżej, w przebytych zapaleniach i operacjach układu moczopłciowego, a głównie w oddziaływaniu hormonów oraz w czynnikach psychonerwowych i częściowo w zaburzeniach życia seksualnego. Wszystko to można rozpatrywać i skutecznie leczyć, tylko biorąc pod uwagę konkretny przypadek. Szczególnie trudno rozpoznać i usunąć nieprawidłowości wynikające z funkcjonowania układu wegetatywnego oraz mające przyczyny w psychice.

Nerwica pęcherza – objawy

Objawy chronicznej nerwicy pęcherza są podobne jak przy zapaleniu, ale stan zapalny nie występuje. Nie można też wskazać innych zmian w organie, które tłumaczyłyby dolegliwości i obraz choroby. Na pierwszym miejscu wśród symptomów stoi nieprzyjemne, częste parcie na mocz, czemu towarzyszy jednak za każdym razem oddawanie tylko niewielkich ilości. Mikcje mogą być związane z pieczeniem i bólem, rzadziej z bólami skurczowymi; czasami w urynie spotyka się krew. Niekiedy dochodzi do niekontrolowanego wypływu drobnych ilości moczu przy kaszlu i śmiechu lub do wycieku kroplami już po oddaniu moczu. Pacjenci są zwykle lekko podnieceni, rozdrażnieni, zdenerwowani. Często dolegliwości nasilają się po spożyciu zimnego napoju, przemarznięciu, wzburzeniu emocjonalnym i stosunku seksualnym.

Co powie lekarz?

Przedłużające się problemy ze zbyt częstym oddawaniem moczu powinny nas skłonić do wizyty u lekarza. Specjalistyczne badania mogą bowiem wykazać inne niż nerwica przyczyny tej uciążliwej dolegliwości, na przykład cukrzycę, niewydolność nerek czy kamień w pęcherzu moczowym. Ciągła potrzeba sikania, słaby strumień moczu, trudności z rozpoczęciem jego oddawania i „kropelkowanie” pod koniec mogą zwiastować powiększenie prostaty albo zwężenie szyi pęcherza lub cewki moczowej. Jeśli badania nie wykazały choroby, warto skonsultować się z lekarzem psychiatrą lub psychologiem, który zdiagnozuje przyczynę problemu i zaleci konkretną terapię. W leczeniu nerwic stosuje się często środki przeciwlękowe i uspokajające. Tego typu preparaty (należące przeważnie do grupy benzodiazepin) blokują przewodzenie impulsów nerwowych, co prowadzi do zmniejszenia uczucia zdenerwowania lub niepokoju. Jednak specyfiki mogą jednocześnie wywoływać też uczucie senności i znacznie potęgować np. działanie wypitego alkoholu. Mimo skuteczności takich leków, nie powinny być one przyjmowane dłużej niż 12 tygodni bez przerwy, ponieważ niekiedy doprowadzają do psychicznego uzależnienia od tych preparatów.

Styl życia do zmiany

Zwykle poza środkami uspakajającymi lekarze zalecają chorym psychoterapię. Pozytywne efekty przynoszą np. masaże, muzykoterapia czy rozmaite techniki relaksacyjne. Na pewno pomoże również zmiana trybu życia. Unikanie stresujących sytuacji i rozmyślania o rzeczach, które wywołują uczucie lęku i niepokoju. Warto spotykać się z życzliwymi ludźmi i dużo odpoczywać, najlepiej aktywnie na świeżym powietrzu – biegając, jeżdżąc na rowerze czy spacerując z kijkami nordic walking. Mężczyźni zmagający się z nerwicą powinni też zmienić dietę. Do jadłospisu warto wprowadzić np. pieczywo, makarony czy płatki wytwarzane z ziaren niepozbawionych zewnętrznej osłonki – otrębów i zarodków. Produkty pełnoziarniste bogate są m.in. w tryptofan, aminokwas wykorzystywany przez organizm do produkcji serotoniny – hormonu, który pozwala na „wyciszenie” układu nerwowego. Warto jeść także owoce, m.in. awokado (bogate źródło kwasu foliowego, bez udziału którego nie wyprodukujemy hormonów szczęścia – serotoniny i noradrenaliny) czy banany – skarbnica witaminy B6, magnezu i potasu, które łagodzą stres i rozluźniają mięśnie). Można też chrupać migdały, dostarczające solidnej dawki witaminy E – jednego z najsilniejszych antyoksydantów i witaminy B2, która odgrywa bardzo ważną rolę w prawidłowym funkcjonowaniu układu nerwowego.

Każdego dnia spotyka nas wiele różnych stresujących sytuacji. Gdy dla jednych stresem jest pójście do szkoły, pracy, na egzamin czy przesłuchanie w sądzie, innym nie przysparza to problemu. Jest to zatem kwestia indywidualna dla każdego człowieka. Nie ulega jednak wątpliwości, że jedne osoby radzą sobie lepiej ze stresem inne gorzej. Z czasem uczymy się traktować go jako impuls mobilizujący do działania, do wysiłku oraz pokonywania przeszkód (stres pozytywny). Niestety stres może mieć także bardzo negatywny wpływ na nasze funkcjonowanie oraz życie codzienne (prowadzi do problemów z zapamiętywaniem, wysławianiem się, z zasypianiem, do stanów lękowych a nawet zamknięcia w sobie).

Co wywołuje u nas stres i jakie są jego rodzaje?

W chwili obecnej wyróżnia się kilka rodzajów stresu oraz czynników (stresorów, czyli negatywnych bodźców psychicznych i/lub fizycznych) prowadzących do ich powstania czy nasilenia się. U każdego pacjenta widoczne są określone fazy reakcji na stres oraz wyuczone sposoby radzenia sobie z nimi. Stres można podzielić na fizyczny (wszelkie zmiany jakim odpowiada organizm na czynniki uszkadzające i niebezpieczne) oraz psychiczny (wywołany przez różne bodźce i prowadzący do silnego wzrostu napięcia emocjonalnego). Większości z nas stres kojarzy się negatywnie, warto jednak pamiętać o tym, iż wyróżniamy:

•dystres, inaczej zły stres, niebezpieczny dla zdrowia oraz życia pacjenta, zwłaszcza przy dużym nasileniu i częstości trwania

•eustres, inaczej dobry/ pozytywny stres prowadzący do zadowolenia i satysfakcji bez jakichkolwiek skutków negatywnych

Nie ulega wątpliwości, że każdy z nas podchodzi do sytuacji stresujących w sposób indywidualny. Dla wielu z nas pójście do nowej pracy, egzamin czy ślub wywołuje stres. Podobnie jak zbyt duży hałas, za wysoka temperatura, choroba kogoś z rodziny, trudna sytuacja konfliktowa (w rodzinie czy w gronie przyjaciół). Reakcja na stres to trzy następujące po sobie fazy:

•alarmowa (dochodzi do mobilizacji sił organizmu i próby zmierzenia się z sytuacją stresującą),

•odporności (próba przystosowania do stresora) oraz

•wyczerpania (organizm traci zdolności obronne, na skutek zbyt długotrwałego działania stresora, stan ten jest niebezpieczny dla zdrowia a nawet życia pacjenta).

Każdy z nas wykazuje inną odporność na działanie stresorów, to co dla jednych osób jest stresujące innym pacjentom nie przeszkadza i nie stanowi dla nich zagrożenia. W sytuacji gdy zauważymy, że zbyt emocjonalnie reagujemy na pewne sytuacje w życiu codziennym, powinniśmy spróbować znaleźć jakieś rozwiązanie. Gdy stres będzie zbyt silny i nie będziemy potrafili sobie z nim poradzić domowymi sposobami warto skonsultować się ze specjalistą.

Czym właściwie są dobry i zły stres, jakich na co dzień doświadczamy?

Charakterystyczne dla eustresu jest poczucie mobilizacji do działania; jest to stan lekkiego podniecenia, można też określić go jako tremę. Możemy rozpoznać, że nam towarzyszy, kiedy ważne dla nas zdarzenie wywołuje przede wszystkim podniecenie (a nie strach), kiedy “nie możemy się już doczekać”, kiedy wielokrotnie planujemy w myślach przebieg zdarzenia, wyobrażamy je sobie, mamy nadzieję na pozytywne jego rozwiązanie. Stan eustresu odczuwany krótko jest pozytywnym bodźcem aktywizującym dla organizmu. Inaczej niż dystres, który jest reakcją na sytuację zagrożenia (nie tylko rzeczywistego, ale także zinterpretowanego jako zagrażające, choć obiektywnie wcale nie musi takim być) na frustracje, na przeszkody i udaremnione realizacje celów i zamierzeń. Dystres powoduje aktywizację całego ustroju, powoduje gwałtowne wydzielanie adrenaliny mobilizującej do działania, którego we współczesności zwykle nie mamy okazji zrealizować, przez co wpływa on na pogorszenie stanu naszego zdrowia. Zgodnie z opisanymi powyżej prawami pogarsza też naszą wydajność, funkcjonowanie intelektualne, sprawność. Dystres jest rodzajem stresu paraliżującego, stresu, który udaremnia efektywne zadziałanie. Doświadczamy go, kiedy na myśl o ważnym zdarzeniu ogarnia nas wyłącznie lęk, kiedy mamy poczucie, że nic nie przychodzi nam do głowy (jak na egzaminie, przed wystąpieniem publicznym, rozmową kwalifikacyjną etc), kiedy towarzyszą temu dolegliwości wegetatywne, takie jak tachykardia (palpitacja serca), wymioty, biegunki, wysypki, drżenie rąk, kłopoty ze snem, brak apetytu; kiedy mamy wrażenie, że nierozwiązywalne sprawy piętrzą się, a Ty nie masz siły, by się za nie zabrać. Ze względu na zdrowie, dobre samopoczucie i ogólny dobrostan psychofizyczny, na ile to tylko możliwe warto wystrzegać się dystresu w naszym życiu. Pomocne mogą być tutaj takie strategie jak; nieodkładanie ważnych spaw na potem, konfrontacyjne, asertywne strategie komunikowania się z innymi ludźmi, przestrzeganie czasu na odpoczynek, oraz wysiłek fizyczny, który w naturalny sposób pozwala rozładować gromadzącą się w organizmie adrenalinę, która jest jedną z głównych przyczyn negatywnego stresu.

Jak organizm reaguje na stres?

Wielu ludzi badało i bada stres oraz jego reakcje na funkcjonowanie organizmu jako takiego. Badacze wyróżnili trzy płaszczyzny, w których zmienia się jego zachowanie, gdy jest narażony na stres. Poniżej przykłady reakcji organizmu, które najczęściej towarzyszą, gdy jesteśmy narażeni szczególnie na długotrwały stres (dystres), ale pewne symptomy możesz zaobserwować choćby przed wspomnianymi wystąpieniami publicznymi. Oto one:

1. Wskaźniki fizjologiczne, wśród których najczęstsze to: przyśpieszony puls, szybkie bicie serca, ucisk w gardle, suchość w buzi, wzmożona potliwość, uczucie napięcia (szczególnie mięśni rąk i nóg), sztywność karku, gonitwa myśli.

2. Wskaźniki psychologiczne, do których można przypisać: odczuwanie nieokreślonego lęku, apatia, zachwiane poczucie własnej wartości, rozdrażnienie, wrogość, przygnębienie.

3. Wskaźniki behawioralne, czyli związane ze zmianami w zachowaniu: obniżona wydajność, zaburzenia snu, utrata apetytu lub uczucie ciągłego głodu, nagłe wybuchy gniewu lub płaczu, konfliktowość, tiki nerwowe. Wtedy częściej zdarza nam się nadużywać alkoholu oraz nadmiernie palić.

Udar mózgu jest najpoważniejszą chorobą naczyniową mózgu oraz jednym z największych problemów w medycynie. Na całym świecie stanowi trzecią w kolejności przyczynę zgonów i główny powód niesprawności u osób powyżej 40. roku życia. Każdy słyszał nieraz to określenie, a niektórzy zetknęli się z nim bliżej. Zlekceważenie pierwszych objawów udaru mózgu może doprowadzić do śmierci. Dlatego niezwykle ważna jest umiejętność rozpoznawania jego symptomów i udzielania pierwszej pomocy. Dla życia chorego liczy się każda minuta. W dobie nowoczesnych leków, szczególnie ważny jest czas od momentu wystąpienia objawów do dotarcia chorego do szpitala.

Udar – klasyfikacja

Udar mózgu (incydent mózgowo-naczyniowy, dawniej także apopleksja; z gr. „paraliż”; łac. apoplexia cerebri, insultus cerebri, ang. cerebro-vascular accident, CVA) to zespół objawów klinicznych związanych z nagłym wystąpieniem ogniskowego lub uogólnionego zaburzenia czynności mózgu, utrzymujący się dłużej niż 24 godziny i niemający innej przyczyny niż naczyniowa. Udary mózgu dotykają około 0,5 proc. ogólnej populacji. Ponad połowa występuje u osób powyżej 70 roku życia. W Europie rocznie notuje się milion nowych zachorowań na udar mózgu. W Polsce rocznie dosięga około 70 tys. osób, z czego aż 30 tys. umiera w ciągu miesiąca. Ci, którym udaje się przeżyć ostrą fazę choroby, wymagają zwykle opieki bliskich ze względu na występujący po udarze niedowład kończyn bądź częściowy paraliż ciała. Udary mózgu to najczęstsza przyczyna niepełnosprawności – 70 proc. chorych jest dotkniętych kalectwem o różnym nasileniu. Kolejne incydenty udarowe pogłębiają niepełnosprawność ruchową, intelektualną i językową, a także skracają życie. Po przebytym udarze mózgu 20 proc. pacjentów wymaga opieki stałej, 30 proc. – pomocy w niektórych codziennych czynnościach, natomiast 50 proc. osób odzyskuje niemal pełną sprawność. W okresie 5 lat po pierwszym udarze mózgu, kolejnego zawału mózgu doznaje 30-40 proc. chorych. Powrót do zdrowia zależy jednak od tego, jak szybko choremu została udzielona pierwsza pomoc i kiedy trafił pod specjalistyczną opiekę. Umiejętność szybkiego zareagowania na pierwsze objawy udaru mózgu może ocalić wielu osobom życie.

Udar – rodzaje

Istnieje kilka podziałów udarów w zależności od aspektu, który obierze się jako kryterium. Jeśli podział udarów opiera się na patomechanizmie, który prowadzi do uszkodzenia tkanki mózgowej, to możemy wyróżnić:

1) udary niedokrwienne, inaczej zawały mózgu (85-90 proc. przypadków):

a. zakrzepowo-zatorowe,

b. zatorowe,

c. hemodynamiczne – w wyniku obniżenia ciśnienia tętniczego i krytycznego spadku regionalnego przepływu mózgowego (bez przeszkody w naczyniu).

2) udary krwotoczne (10-15 proc. przypadków) – krwotoki śródmózgowe.

Jeśli podzielić udary ze względu na dynamikę, można wyróżnić rodzaje udarów:

•Przejściowe napady niedokrwienne (TIA) – objawy ustępują w ciągu 24 godzin;

•Udar ustępujący (RIND) – objawy ustępują w ciągu 3 tygodni;

•Udar dokonany (CS) – objawy utrzymują się na stałym poziomie lub nasilenie maleje tylko częściowo;

•Udar postępujący (PS) – objawy występują nagle, a następnie narastają stopniowo lub w postaci kolejnego zaostrzenia.

Udary mózgu w obszarze unaczynienia przez tętnice szyjne występują u około 85 proc. chorych, a w obszarze zaopatrywanym przez tętnice kręgowe – u 15 proc.

Udar – przyczyny

Czynniki ryzyka udaru mózgu można podzielić na dwie grupy. Do niemodyfikowalnych przyczyn udaru mózgu zaliczamy:

•wiek – ryzyko zwiększa się dwukrotnie co 10 lat, od 55. roku życia,

•płeć męska,

•etniczne (rasa czarna i żółta),

•predyspozycje rodzinne i genetyczne (udar w rodzinie w wywiadzie, genetycznie uwarunkowane zespoły predysponujące do stanów zakrzepowych, hiperhomocysteinemia),

•przebyte udary.

Udar mózgu – leczenie

Prawidłowe funkcjonowanie komórek nerwowych człowieka uzależnione jest m.in. od regularnego dostępu do tlenu – giną już po kilku minutach od jego przerwania. Dlatego właśnie niemożliwe jest ich odtworzenie. Leczenie udaru mózgu polega zatem na zapewnieniu możliwie najlepszych warunków krążenia mózgowego w pobliżu obszaru martwicy. Do leczenia udaru i jego konsekwencji używa się kwasu acetylosalicylowego. Należy pamiętać o pielęgnacji i rehabilitacji chorych, którzy przebyli udar mózgu. Ważne jest unikanie odleżyn i zapalenia płuc, którym zapobiegać można dzięki częstym zmianom pozycji, oklepywaniu klatki piersiowej i gimnastyce oddechowej. Rehabilitacja chorych z udarem lewej półkuli powinna również obejmować mowę. Odpowiednie ćwiczenia z przygotowanym do tego logopedą pozwolą na znacznie szybszy i pełniejszy powrót zdolności do komunikowania się za pomocą mowy. Końcowy wynik leczenia udaru mózgu, to znaczy stopień pozostałego niedowładu, zaburzeń mowy i innych funkcji, zależy od bardzo wielu czynników, bardzo trudnych do oceny we wczesnym okresie udaru. Pełna lub znaczna poprawa jest bardziej prawdopodobna, jeśli chory nie miał wcześniej uszkodzeń mózgu, zarówno ogniskowych (przebyty wcześniej udar, także bez objawów klinicznych), jak i uogólnionych (nadciśnienie, cukrzyca, niewydolność krążenia). Rokowanie, które warunkuje intensywność postępowania rehabilitacyjnego, powinno być ustalane bardzo ostrożnie i indywidualnie przez doświadczonego lekarza.

Ucisk w głowie to określenie funkcjonujące najczęściej w odniesieniu do napięciowego bólu głowy. Przyczyny tego typu dolegliwości są możliwe do ustalenia po zebraniu dokładnego wywiadu. Konieczne jest określenie m.in. lokalizacji (np. ucisk z tyłu głowy, ucisk za uszami) czy też objawów towarzyszących (mrowienie głowy, pulsowanie w głowie). Leczenie uciskowego bólu głowy zależne jest od czynnika wywołującego.

Napięciowy ból głowy

Ból głowy w postaci uczucia ucisku w głowie, wrażenia obręczy nałożonej na głowę, ćmienia itp. jest często zgłaszanym przez pacjentów problemem, niejednokrotnie uciążliwym i znacznie obniżającym komfort życia. Bóle głowy mogą mieć różne nasilenie, charakter, czas trwania, objawy towarzyszące i inne cechy. Najogólniej bóle głowy dzieli się na wtórne (będące objawem konkretnej choroby) i pierwotne (niezwiązane z inną chorobą). Ból głowy pierwotny jest zjawiskiem znacznie częstszym niż wtórny. Pojęcie „pierwotny” oznacza, że nie znamy przyczyny powstania bólu. Biorąc pod uwagę konstelację objawów towarzyszących bólom głowy pierwotnym, dzielimy je na trzy główne kategorie. Są to:

1. migrena – ból migrenowy to zazwyczaj ból jednostronny, przez pacjentów interpretowany najczęściej jako ból skroni;

2. klasterowy ból głowy – najczęściej jest to ból głowy z jednej strony, lokalizujący się nad czołem lub w okolicach skroni, opisywany jako ból głowy i oczu;

3. napięciowy ból głowy – ma charakter napadowy, określany jako tępy lub rozpierający, zwykle jest to obustronny ból głowy. Napięciowy ból głowy charakteryzuje się nasileniem od słabego do dość silnego, pojawia się zwykle powoli, narasta stopniowo i trudno określić jego początek. Jest w większości przypadków obustronny i skupia się pomiędzy okolicą czołową i potyliczną, jednak trudno dokładnie wskazać jego umiejscowienie. Co ważne, bólom napięciowym nie towarzyszy aura (objawy zwiastujące wystąpienie bólu, jak błyski światła czy inne zaburzenia widzenia, charakterystyczne dla migreny). Napięciowy ból głowy opisywany jest najczęściej jako uczucie ucisku lub gniecenia w głębi głowy. Ból głowy związany z istnieniem zaburzeń w pracy określonych narządów (a więc ból wtórny) jest, jak już wspomniano, znacznie rzadszy. Jest to jednocześnie objaw niespecyficzny, a więc samo jego stwierdzenie zwykle nie jest wystarczające do postawienia rozpoznania konkretnej choroby.

Jaka jest przyczyna ściskającego bólu głowy?

Jak wspomniano, uczucie ucisku w głowie w większości przypadków odpowiada tzw. napięciowemu bólowi głowy. Podejrzewa się, że ból wywoływany jest w tym przypadku przez nieprawidłowe, nadmierne napięcie mięśni karku i skalpu, jednak często nie udaje się zidentyfikować jednej przyczyny dolegliwości. Do najczęstszych bodźców mogących wywoływać ucisk w skroniach czy ucisk z tyłu głowy należą:

1. stres, zwłaszcza silny i/lub przewlekły; ciągły ból głowy mogą również wywoływać sytuacje powodujące znaczny dyskomfort psychiczny;

2. niehigieniczny styl życia, w tym błędy dietetyczne i niski poziom aktywności fizycznej; także pewne produkty mogą u osób predysponowanych wywoływać migrenowy ból głowy – przykładem jest czekolada lub sery;

3. długie pozostawanie bez posiłku;

4.działania niepożądane leków (ból głowy jest z jednym z najczęstszych efektów ubocznych działania leków);

wady postawy.

Uczucie ucisku w głowie może również wynikać z chorób poszczególnych narządów i układów. Szczególnie często zgłaszany jest ból głowy od kręgosłupa, jednak dotyczy to niemal wszystkich okolic ciała – od schorzeń oczu do zaburzeń pracy nerek.

Pulsowanie w głowie, mrowienie głowy – o co jeszcze zapyta lekarz?

W przypadku występowania częstych bólów głowy o charakterze uciskowym konieczne jest wdrożenie odpowiedniej diagnostyki.

W przypadku wystąpienia uciskowego bólu głowy, w pierwszej kolejności lekarz stara się wykluczyć tzw. organiczną przyczynę bólu głowy. Innymi słowy, diagnostyka nastawiona jest na sprawdzenie, czy ból wynika z choroby któregoś z narządów (a więc czy jest to ból wtórny) i w jakim stopniu sytuacja ta jest groźna dla pacjenta.

Poszukiwania rozpoczynają się od zebrania wywiadu, w którym ustala się precyzyjnie cechy dolegliwości, takie jak ich:

1. nasilenie,

2. czas trwania,

3. ciągłość (przewlekły, napadowy, nawracający),

4. charakter (silny, uporczywy, kłujący, tępy),

5. zależność od czynników nasilających (np. ucisk w głowie przy schylaniu, przy wstawaniu, ucisk w głowie podczas kaszlu itp.),

6. wrażliwość na różne metody leczenia (np. techniki relaksacyjne, spacery, leki),

7. objawy towarzyszące (ucisk w głowie i zawroty, mrowienie głowy, pulsowanie w głowie, zaczerwienienie twarzy, zatkane uszy).

Ważna jest także lokalizacja dolegliwości (ucisk w skroni, ucisk za uszami, ucisk z tyłu głowy itp.). W wielu przypadkach po takim opisaniu bólu można postawić już „diagnozę roboczą”, która pozwala określić przyczynę bólu głowy i podjąć próbę leczenia. W niektórych przypadkach może być konieczne wykonanie dodatkowych badań, poczynając od wykonania morfologii krwi, kończąc na wyspecjalizowanych badaniach obrazowych.

Ucisk w skroniach – co powinno niepokoić?

Najczęściej ból głowy jest objawem niespecyficznym, co oznacza, że sam w sobie nie mówi o przyczynie wystąpienia i postawienia rozpoznania, a niejednokrotnie nawet podejrzenia choroby. Niemniej pewne określone jego cechy i objawy mu towarzyszące w niektórych przypadkach powinny wzbudzić czujność i stanowią przesłankę do poszukiwania pomocy lekarskiej. Należą do nich:

1. pojawiający się nagle bardzo silny ból głowy (często opisywany jako najgorszy ból w życiu),

2. lokalizacja bólu po jednej stronie głowy,

3. ból głowy pojawiający się po raz pierwszy w życiu u osoby po 50. roku życia,

4. towarzyszące dolegliwości, takie jak gorączka, sztywny kark, napad padaczkowy,

5. całkowity brak reakcji na standardowe leki przeciwbólowe,

6. ból głowy po urazie głowy, ból głowy w ciąży, u osób z podejrzeniem nadkrzepliwości.

Ból głowy, w tym uczucie ucisku w głowie może w tych sytuacjach wskazywać na istnienie poważnego zagrożenia zdrowia i powinien być pilnie skonsultowany z lekarzem.

Wzrok pogarsza się wraz z wiekiem. Przyczynę stanowi tu zwyrodnienie plamki żółtej. Istnieje wiele czynników i chorób, które prowadzą do osłabienia zdolności widzenia, np. cukrzyca czy nadciśnienie. Choroby oczu także prowadzą do pogorszenia wzroku – wady refrakcji, zaćma, jaskra. By dbać o wzrok, ważne jest odpowiednie oświetlenie miejsca pracy, właściwa dieta, a w razie konieczności, dobrze dobrane okulary.

Od czego psuje się wzrok?

Istnieje wiele czynników i chorób, które prowadzą do osłabienia zdolności widzenia. Najczęściej jest to nieprawidłowe oświetlenie pomieszczeń i miejsca pracy. Zarówno zbyt mocne, jak i zbyt słabe światło działa niekorzystnie. Czytanie, które wymaga znacznego wpatrywania się w tekst, powoduje nadwyrężenie oczu, a w konsekwencji – np. ból głowy. Jeśli mowa o świetle, nie należy zapominać o okularach przeciwsłonecznych, które chronią przed promieniowaniem ultrafioletowym. Nadmierna ekspozycja na promieniowanie UV może prowadzić do szybszego rozwoju zaćmy lub zwyrodnienia plamki żółtej. Podczas kupowania okularów przeciwsłonecznych należy sprawdzić, czy szkła posiadają odpowiedni filtr przeciw promieniowaniu, a nie tylko zaciemniają obraz. Niektóre soczewki kontaktowe są również wyposażone w odpowiednią ochronę przed UVA i UVB. Ważne jest, aby dbać o oczy u dzieci, gdyż niekorzystne zmiany mogą kumulować się w trakcie życia, dając poważniejsze objawy w podeszłym wieku. Palenie tytoniu, m.in. poprzez przyspieszenie rozwoju miażdżycy naczyń krwionośnych, wpływa niekorzystnie na oczy i zdolność widzenia. Ponadto przyspiesza rozwój zaćmy, predysponuje do rozwoju uszkodzenia nerwu wzrokowego czy zwyrodnienia plamki żółtej. Podobnie oddziałuje źle leczona, niekontrolowana cukrzyca i nadciśnienie tętnicze.

Dlaczego wzrok pogarsza się wraz z wiekiem?

Najczęstszą przyczynę nabytej ślepoty i osłabienia wzroku u ludzi po 50. roku życia w krajach rozwiniętych stanowi zwyrodnienie plamki żółtej związane z wiekiem – AMD. Jest to jednostka chorobowa, której istota polega na degeneracji niewielkiej, centralnej części siatkówki – plamki żółtej. Stan ten rzadko powoduje całkowitą ślepotę, może być jednak źródłem znacznego upośledzenia widzenia. Istnieją dwa główne typy AMD: postać sucha i wysiękowa. Postać sucha, najczęstsza, charakteryzuje się obecnością żółtych złogów w plamce żółtej (druzy). Mogą one powodować zaburzenia widzenia, a w przypadku wzrostu ich liczby, powiększania i zlewania się – zmniejszać pole widzenia. W miarę rozwoju AMD dochodzi do ścieńczenia światłoczułej siatkówki. Charakterystyczne są ubytki w centralnej części pola widzenia. Postać wysiękowa związana jest z rozwojem nowych, nieprawidłowych naczyń krwionośnych w okolicy plamki żółtej. W wyniku tego dochodzi do wynaczynienia krwi w rejonie plamki, co prowadzi do upośledzenia widzenia centralnego, postrzegania linii prostych jako falowane czy ostatecznie – do całkowitego zaniewidzenia. Nie istnieje skuteczne leczenie zaawansowanego zwyrodnienia plamki żółtej. We wczesnych etapach stosuje się laseroterapię. Badania populacyjne sugerują, że u osób przyjmujących dużą ilość luteiny ryzyko wystąpienia AMD jest mniejsze, a w przypadku rozwiniętej choroby objawy są mniej nasilone. Inne częste przyczyny zaburzeń widzenia to m.in. wady refrakcji, zaćma, jaskra.

Domowe sposoby na zdrowe oczy

Starzenie się wzroku jest procesem nieodwracalnym. Zmniejszenie narażenia na czynniki szkodliwe, odpowiednia dieta, higiena pracy, stosowanie kropli ochronnych i preparatów z luteiną, pozwala opóźnić procesy prowadzące do pogorszenia wzroku.

1. Okłady z plasterków ogórka zielonego położone na oczy i delikatnie przyciśnięte na kilka-kilkanaście minut lub okład z chłodnej torebki zielonej herbaty mogą przynieść ulgę zmęczonym oczom. Substancje zawarte w tych produktach działają lekko przeciwzapalnie oraz przeciwobrzękowo.

2. Dla poprawy ostrości wzroku konieczne jest regularne stosowanie preparatów zawierających luteinę. W aptekach dostępne są tabletki z luteiną, które zawierają aż 24 mg tej substancji. Luteina pozwala utrzymać prawidłową ostrość wzroku, pełni funkcje ochronną względem siatkówki i soczewki oka.

3. Wskazane jest noszenie okularów przy częstej i długotrwałej ekspozycji na słońce. Okulary przeciwsłoneczne powinny mieć wszelkie atesty oraz filtry, które ochronią oczy przed szkodliwym promieniowaniem. Ochrona ta jest szczególnie ważna wczesną wiosną, gdy oczy przyzwyczajają się do większej ilości światła słonecznego, a także w czasie długotrwałej ekspozycji na promienie w czasie wakacji.

4. W przypadku pracy przy komputerze, warto regularnie nawilżać oko przy pomocy kropli nawilżających. Preparaty te są dostępne bez recepty.

5. W przypadku pracy z materiałami niebezpiecznymi, parami, pyłami, zaleca się noszenie okularów ochronnych. Im mniej czynników szkodliwych dociera do oczu, tym lepiej dla ich stanu. Proste okulary ochronne dostępne są w prawie każdym sklepie narzędziowym, zatem warto je stosować nawet podczas prac domowych.

6. Dla utrzymania wzroku w dobrym stanie niezwykle ważna jest profesjonalna opieka okulistyczna. Należy pamiętać o regularnych wizytach kontrolnych u specjalisty dla lepszej ochrony i zdrowia oczu. U osób bez czynników ryzyka, jak np. cukrzyca, zaleca się przeprowadzać kontrolę przynajmniej raz na dwa lata lub niezwłocznie, jeśli pojawi się jakiś niepokojący objaw.

Mimo że jest to badanie profilaktyczne, nie każda kobieta wie, jak wygląda USG dopochwowe. USG transwaginalne to badanie narządów płciowych kobiety za pomocą głowicy ultrasonograficznej. Jest to badanie ważne przed ciążą, w czasie ciąży i jako regularne, stosowane co dwa lata, badanie przesiewowe. Powinno towarzyszyć każdemu badaniu ginekologicznemu, gdyż pozwala na szybką diagnostykę wielu problemów i chorób. USG transwaginalne jest dużo dokładniejsze w diagnostyce wszelkich zmian fizjologicznych macicy, jajowodów i jajników niż USG przez powłoki brzuszne. Za pomocą tego badania w ciąży i nie tylko, można stwierdzić różnego rodzaju zmiany i problemy, np.:

•nieprawidłowości w budowie kości miednicy;

•nieprawidłowości w budowie mięśni miednicy;

•nieprawidłowości dotykające naczyń krwionośnych miednicy;

•wady anatomiczne narządów płciowych;

•nowotwory w obrębie narządów płciowych;

•nieprawidłowości w grubości endometrium;

•torbiele w obrębie narządów płciowych;

•ciąża pozamaciczna;

•nieprawidłowe umiejscowienie krążków wewnątrzmacicznych.

Kiedy przeprowadza się USG transwaginalne?

USG dopochwowe powinno być przeprowadzane regularnie u każdej kobiety, która rozpoczęła współżycie. USG transwaginalne jest szczególnie ważne w przypadku, kiedy u kobiety występują:

•krwawienia z dróg rodnych;

•bóle podbrzusza o nieznanej przyczynie;

•zaburzenia miesiączkowania (silne bóle menstruacyjne, obfite miesiączki lub jej brak);

•problemy z poczęciem dziecka;

•problemy z donoszeniem ciąży;

•podejrzenia torbieli na jajnikach;

•podejrzenia zespołu policystycznych jajników;

•podejrzenia wad anatomicznych narządów płciowych.

W uzasadnionych przypadkach może się zdarzyć, że USG trzeba zastosować u dziewicy. Ze względu na błonę dziewiczą, takie badanie trzeba przeprowadzić przez powłoki brzuszne lub odbyt.

USG dopochwowe w ciąży

Badanie ultrasonograficzne, zgodnie ze standardami Polskiego Towarzystwa Ginekologicznego, w ciąży powinno być przeprowadzone przynajmniej trzykrotnie. Głównym celem USG jest wykrycie ewentualnych wad w rozwoju płodu czy zaburzeń wewnątrzmacicznych. Częstotliwość badań USG jest większa u kobiet z ciążą powikłaną. USG, w zależności od tygodnia ciąży, ma inną specyfikę i cel. Przed 10. tygodniem wykonuje się USG dopochwowe. Przeprowadza się je w celu:

potwierdzenia ciąży wewnątrzmacicznej (bądź stwierdzenia ciąży o nieznanej lokalizacji) dokonania oceny wieku ciążowego wykonania pomiaru pęcherzyka ciążowego dokonania oceny obecności zarodka, a także sprawdzenia liczby zarodków, kosmówek, owodni i pęcherzyka żółtkowego, dokonania oceny narządów płciowych. USG dopochwowe w celu rozpoznania ciąży można wykonać już w 4. tygodniu ciąży. W 5. i 6. tygodniu na obrazie widać zagnieżdżony zarodek. W 7. tygodniu ciąży USG dopochwowe pozwala zobaczyć bijące serce. W 8. tygodniu płód ma ok. 2 cm. W 9. i 10. tygodniu ciąży dziecko jeszcze bardziej się zmienia, zaczyna wykonywać ruchy rękoma i nogami. Ciążę mnogą można stwierdzić podczas USG przezpochwowego ok. 5–6. tygodnia. Pomiędzy 11. a 13. tygodniem ciąży USG transwaginalne stosuje się w celu dokonania wstępnej oceny anatomicznej rozwijającego się dziecka czy wykonania markerów ultrasonograficznych aberracji chromosomowych (pozwala oszacować ryzyko wystąpienia wad genetycznych). Badanie USG na tym etapie ciąży można wykonać za pomocą sondy przezpochwowej albo brzusznej. USG dopochwowe nie jest przeprowadzane w trzecim trymestrze.

USG transwaginalne – w którym dniu cyklu?

U kobiet w wieku rozrodczym badanie powinno być wykonane w pierwszej fazie cyklu miesięcznego (między 5. a 10. dniem), natomiast u kobiet w okresie pomenopauzalnym stosujących hormonalną terapię zastępczą – najkorzystniej w 6–10 dni po zażyciu ostatniej tabletki (w przypadku terapii sekwencyjnej najlepiej do 10. dnia cyklu, natomiast podczas terapii ciągłej nie ma znaczenia dzień, w którym ma być przeprowadzone USG dopochwowe).

Jak wygląda dopochwowe badanie USG?

Badanie dopochwowe USG nie wymaga wcześniejszych badań. Trzeba tylko pamiętać, aby powiedzieć lekarzowi przeprowadzającemu badanie o dacie ostatniej miesiączki oraz pokazać mu wyniki poprzedniego badania USG. Do badania powinien być opróżniony pęcherz moczowy. Pacjentka kładzie się na specjalnej kozetce, rozebrana od pasa w dół. Na ultrasonograficzną sondę jednorazową nakłada się powłoczkę i żel ułatwiający wprowadzenie sondy do pochwy. Sonda dopochwowa jest podłużnym urządzeniem o średnicy około 2 centymetrów. Dzięki emitowanym przez nią falom ultrasonograficznych, na ekranie widoczne są narządy płciowe pacjentki. USG dopochwowe to badanie całkowicie bezpieczne do wykonywania tak często, jak jest to konieczne, niewywołujące dolegliwości bólowych w trakcie ani po badaniu. Kobiety badane skarżą się czasem na uczucie dyskomfortu, które jednak szybko znika. Samo badanie trwa kilka, maksymalnie kilkanaście minut. Wynik przedstawia się w postaci zdjęcia lub filmiku oraz opisu słownego. Dopochwowe badanie USG w ciąży stosuje się tylko wtedy, jeśli pojawiają się niepokojące objawy (wywołujące podejrzenie ciąży pozamacicznej lub zagrożenia ciąży) i tylko w pierwszym trymestrze. Rzadziej stosuje się USG dopochwowe w drugim trymestrze ciąży, a w trzecim już się z niego nie korzysta.